ریکاوری اطلاعات پارتیشن حذف شده
ریکاوری اطلاعات پارتیشن حذف شده_ یک لحظه حواستان پرت میشود، یک کلیک اشتباه میکنید یا ویندوز بهطور ناخواسته پارتیشن را حذف میکند و ناگهان تمام عکسها، فیلمها، اسناد کاری و فایلهای چندساله غیبشان میزند. اما خبر خوب اینکه در بیشتر موارد، اطلاعات واقعاً پاک نشده و فقط جدول پارتیشن (Partition Table) آسیب دیده یا بازنویسی شده.
پارتیشن حذف شده یعنی چه؟
وقتی پارتیشن حذف میشود، در واقع خود فایلها از روی دیسک پاک نمیشوند، بلکه فقط «نقشه» یا فهرست محتوای دیسک از بین میرود. مثل این میماند که فهرست مطالب یک کتاب پاره شود؛ صفحات کتاب هنوز هستند، ولی دیگر نمیدانید هر مطلب کجای کتاب قرار دارد. به همین دلیل در بسیاری از موارد امکان بازیابی پارتیشن و اطلاعات وجود دارد، البته به شرطی که اقدامات اشتباه بعدی انجام نشود.
چرا ریکاوری پارتیشن در دستگاههای مختلف فرق میکند؟
هر نوع حافظه دیجیتال رفتار متفاوتی در برابر حذف پارتیشن و بازیابی اطلاعات از خود نشان میدهد:
- هارد دیسک معمولی (HDD): چون اطلاعات بهصورت مغناطیسی نوشته میشود، تا زمانی که روی همان فضا اطلاعات جدیدی نوشته نشود، شانس بازیابی بسیار بالاست.
- حافظه SSD: بهخاطر تکنولوژی TRIM و Garbage Collection، گاهی فقط چند دقیقه بعد از حذف پارتیشن، بخشی از اطلاعات برای همیشه از بین میرود. در SSD زمان خیلی مهم است.
- فلش مموری و کارت حافظه: کنترلر داخلی فلش معمولاً بعد از حذف پارتیشن شروع به بازنویسی بلوکها میکند و هرچه بیشتر از آن استفاده کنید، شانس ریکاوری کمتر میشود.
- هارد دیسک دوربین مداربسته (DVR/NVR): این هاردها معمولاً با فرمت اختصاصی و سیستم فایلی خاص (مثل HIKVISION یا Dahua private format) کار میکنند. ریکاوری آنها نیاز به دانش کاملاً متفاوتی دارد.
- مموری کارت دوربین عکاسی و فیلمبرداری: معمولاً با فرمت exFAT یا FAT32 هستند و اگر بعد از حذف پارتیشن دوباره از کارت عکس گرفته شود، تقریباً تمام اطلاعات قبلی از دست میرود.
به همین دلیل، روشی که برای ریکاوری پارتیشن حذف شده هارد دیسک جواب میدهد، در SSD یا فلش مموری ممکن است کاملاً بیفایده یا حتی مخرب باشد.
بدترین کاری که میتوانید بکنید چیست؟
خیلی از افراد بعد از حذف پارتیشن، سریع سیستم را ریاستارت میکنند، دوباره پارتیشن جدید میسازند یا حتی شروع به نصب ویندوز روی همان درایو میکنند. این کارها دقیقاً همان چیزی است که اطلاعات را برای همیشه از بین میبرد. هرگونه نوشتن اطلاعات جدید روی همان حافظه (حتی نصب یک نرمافزار سبک) میتواند بخش بزرگی از دادههای قبلی را بازنویسی کند.
همچنین اجرای مکرر نرمافزارهای اسکن و ریکاوری معمولی روی SSD یا فلش مموری، خودش باعث فعال شدن TRIM و کاهش شدید شانس بازیابی میشود.
چه زمانی شانس بازیابی پارتیشن بالاست؟
- بلافاصله بعد از حذف پارتیشن هیچ کاری با درایو انجام نشده باشد
- روی همان فضا پارتیشن جدید ساخته نشده باشد
- از حافظه SSD یا فلش بعد از حذف پارتیشن استفاده نشده باشد
- هارد دوربین مداربسته هنوز بازنویسی نشده و فقط پارتیشن حذف یا فرمت شده باشد
تفاوت ریکاوری پارتیشن حذف شده با ریکاوری فایلهای معمولی پاک شده
خیلیها این دو تا را با هم اشتباه میگیرند. وقتی یک فایل را از Recycle Bin پاک میکنید، فقط آن فایل حذف میشود. اما وقتی کل پارتیشن حذف میشود، کل جدول آدرسدهی از بین میرود. یعنی سیستم عامل دیگر نمیداند که اصلاً دیسک چند پارتیشن داشته، هر پارتیشن کجا شروع میشده و کجا تمام میشده.
به همین دلیل ریکاوری پارتیشن کار خیلی حساستری است و کوچکترین اشتباه میتواند کل اطلاعات را از دسترس خارج کند.
آیا واقعاً همه پارتیشنهای حذف شده قابل بازگشت هستند؟
جواب کوتاه: خیر. جواب واقعی: بستگی دارد! خیلیها فکر میکنند همین که پارتیشن غیبش زد، یعنی اطلاعات برای همیشه رفت. اما در عمل فقط در چند حالت خاص اطلاعات کاملاً غیرقابل بازگشت میشود:
- وقتی بعد از حذف پارتیشن، درایو دوباره کامل فرمت شده باشد (Full Format نه Quick Format)
- وقتی روی SSD بیشتر از چند ساعت یا چند روز از حذف گذشته باشد و سیستم همچنان روشن بوده
- وقتی هارد دوربین مداربسته دوباره ضبط جدید انجام داده و فضای قبلی را پر کرده باشد
- وقتی شخص خودش با نرمافزارهای پاکسازی امن (Secure Erase) اطلاعات را پاک کرده باشد
در بقیه موارد، حتی اگر ویندوز درایو را به صورت RAW نشان بدهد یا اصلاً درایوی دیده نشود، معمولاً هنوز راهی برای برگرداندن اطلاعات وجود دارد.
چرا نباید از نرمافزارهای رایگان و معروف زیاد امیدوار بود؟
تقریباً همه ما اسم چند نرمافزار معروف ریکاوری را شنیدهایم. این نرمافزارها در موارد خیلی ساده (مثل پاک شدن چند عکس از فلش) خوب کار میکنند، اما وقتی پای پارتیشن حذف شده در میان باشد:
- بیشترشان فقط دنبال فایلهای باقیمانده میگردند و نمیتوانند ساختار اصلی پارتیشن را برگردانند
- بعضیهاشان روی SSD باعث فعال شدن TRIM میشوند و اطلاعات را برای همیشه پاک میکنند
- در هاردهای دوربین مداربسته اصلاً نمیفهمند سیستم فایلی چیست و فقط دادههای خام و بههمریخته نشان میدهند
- اگر پارتیشن با فرمت Linux (ext4) یا macOS (APFS) بوده باشد، عملاً هیچکدام کار نمیکنند
وقتی درایو در Disk Management به صورت “Unallocated” نشان داده میشود
این دقیقاً همان لحظهای است که قلب آدم میریزد! درایو قبلاً ۵۰۰ گیگ بوده، حالا تمامش سیاه شده و نوشته Unallocated. در این حالت خیلیها وحشت میکنند و سریع میروند پارتیشن جدید میسازند. این بدترین کار ممکن است. چون همین که پارتیشن جدید بسازید، جدول پارتیشن جدید روی همان جایی نوشته میشود که جدول قدیمی بوده و شانس بازگشت پارتیشن اصلی تقریباً صفر میشود.
چرا نباید خودسرانه دست به کار شوید؟
بسیاری از نرمافزارهای معروف ریکاوری که در اینترنت تبلیغ میشوند، در ظاهر ساده هستند ولی در عمل برای موارد پیچیده (مخصوصاً SSD، هاردهای DVR و پارتیشنهای RAW) بهجای کمک، آسیب بیشتری میزنند. تشخیص اینکه حافظه شما از کدام نوع است و چه مراحلی باید طی شود، نیاز به تجربه و تجهیزات تخصصی دارد.
اگر اطلاعات برایتان واقعاً مهم است (عکسهای عروسی، فیلمهای خانوادگی، پروژههای کاری چندساله یا فیلمهای دوربین مداربسته) بهترین کار این است که حافظه را کاملاً از سیستم جدا کنید، داخل کیسه ضداستاتیک یا حداقل یک پاکت کاغذی بگذارید و سریعاً به یک مرکز تخصصی ریکاوری اطلاعات مراجعه کنید.
در صورتی که هارد دیسک یا دستگاه دیگری دارید که پارتیشن آن حذف یا آسیب دیده، میتوانید جزئیات بیشتری از وضعیت دستگاهتان بفرستید تا راهنمایی دقیقتری دریافت کنید. برای اطلاعات بیشتر در مورد ریکاوری انواع هارد و حافظه میتوانید به صفحه ریکاوری هارد مراجعه کنید.
در نهایت باید به متخصص مراجعه کرد یا نه؟
اگر اطلاعات واقعاً برایتان ارزشمند است (مثلاً عکسهای غیرقابل جایگزین، مدارک مهم شرکت، فیلم عروسی، پروژه دانشگاهی چندساله یا فیلمهای دوربین مداربسته یک ماه گذشته) یک بار هزینه کردن برای ریکاوری حرفهای خیلی منطقیتر از این است که خودتان چند روز وقت بگذارید و آخرش هم چیزی برنگردد.
خیلیها بعد از اینکه چند روز با نرمافزارهای مختلف امتحان میکنند و چیزی برنمیگردد، تازه میآیند پیش متخصص — ولی در این چند روز آنقدر روی دیسک نوشتن انجام شده که دیگر کاری از دست کسی برنمیآید.
حرف آخر
حذف پارتیشن پایان دنیا نیست، اما هر دقیقهای که از آن میگذرد و شما یا دیگران روی حافظه دستکاری میکنید، شانس بازگشت اطلاعات کمتر میشود. مهمترین قانون طلایی: «وقتی پارتیشن حذف شد، هیچ کاری نکنید و حافظه را خاموش کنید.» این سادهترین و در عین حال مؤثرترین کاری است که میتوانید برای نجات اطلاعاتتان انجام دهید.
برای اطلاعات بیشتر درباره ریکاوری انواع حافظهها میتونید صفحهٔ ریکاوری هارد رو هم بخونید.
موفق باشید و امیدوارم اطلاعات مهمتان سالم برگردد!
